عکاسی مستند یکی از سبک‌های مهم و تأثیرگذار در دنیای عکاسی است که به ثبت وقایع، اتفاقات و رویدادهایی می‌پردازد که در طول هفته، ماه یا حتی سال در اطراف ما رخ می‌دهند. این عکس‌ها صرفاً تصویر نیستند؛ آن‌ها می‌توانند به‌عنوان مدرکی برای ثبت یک واقعیت تاریخی عمل کنند، افکار عمومی را شکل دهند و حتی محرک تغییرات سیاسی، اجتماعی یا فرهنگی شوند.
در میان سبک‌های عکاسی مستند، تنوع زیادی وجود دارد—از عکاسی خبری و جنگ گرفته تا مستندهای اجتماعی و روزمره—که هرکدام اهداف و رویکردهای خاص خود را دارند.
با توجه به اهمیت بالای این سبک، ما در ادامه این مقاله از جمهوری هنر قصد داریم شما را با مفاهیم کلیدی عکاسی Documentary، انواع مختلف آن و نکات کاربردی برای ثبت تصاویر مستند حرفه‌ای آشنا کنیم. همراه ما باشید تا نگاهی عمیق‌تر به این هنر تأثیرگذار داشته باشیم.
عکاسی مستند چیست؟
عکاسی مستند (Documentary Photography)، بدون شک یکی از لذت‌بخش‌ترین و مهم‌ترین سبک‌ها در دنیای عکاسی است. این نوع عکاسی، مجموعه‌ای از عکس‌هایی را شامل می‌شود که علاوه بر ثبت اتفاقات دنیای اطراف ما، تأثیرات عمیقی بر روی روان و افکار ما انسان‌ها می‌گذارند. این تصاویر، منعکس کننده انواع رویدادها و موضوعات حساس و بحث آور هستند که به صورت یک تاریخ مستند و بدون هیچ گونه تحریفی یا داستان‌سرایی به مخاطب عام ارائه می‌شوند.
نمونه‌ای از این تصاویر را می‌توانید در وقایع جنگ، فقر و قحطی یا شیوع بیماری ببینید. مطمئناً، افرادی که شاهد این وقایع بودند، هرگز آن روزها و تأثیر آن بر روی احساساتشان را فراموش نمی‌کنند.
درواقع، عکاسی مستند، دریچه‌ای را به زندگی و تجربیات دیگران باز می‌کند و شاید بیش از هر چیز، وقایع و اتفاقات مردمی را منعکس می‌کند. به همین دلیل است که یک عکاس مستند، موظف است رفتاری اخلاقی نسبت به رویدادها داشته باشد و آن‌ها را به شیوه‌ای صادقانه، بدون تعصب و قضاوت ارائه کند. در این راستا، عکاس باید مسائلی مانند حریم خصوصی، رضایت و عدالت را در عکاسی Documentary در نظر بگیرد تا از حقوق افراد حمایت شود.
اغلب اوقات، چنین سبک عکاسی با عکاسی خبری به اشتباه گرفته می‌شود؛ اما ویژگی‌هایی وجود دارد که عکاسی مستند را از سایر ژانرهای عکاسی متمایز می‌کند:
- عکاسی از یک مشکل اجتماعی که جامعه را درگیر کرده است.
- عکس‌ها به صورت طبیعی و واقع‌گرا به تصویر کشیده می‌شوند.
- عکاسی مستند، معمولاً از چندین عکس یا حتی یک سری کامل عکس تشکیل می‌شود که در یک موضوع یا ایده مشترک با یکدیگر مرتبط شده‌اند.
- این شیوه عکاسی، ارتباطی با گرایشات سیاسی دارد و مدعی نفوذ سیاسی است.
- عکاسی مستند، عمومی است.
تاریخچه عکاسی مستند
تاریخچه عکاسی Documentary به سال 1935 باز می‌گردد. زمانی که دولت آمریکا، گروهی از افراد را مأمور ساخت تا مستنداتی از زندگی روستایی تهیه کنند. این افراد، نیاز داشتند تا زندگی روستاییان فقیر را به تصویر بکشند و از هر گونه هنرنمایی در تصاویر اجتناب کنند. آنجا بود که اولین تصاویر مستند به ثبت رسیدند.
از طرف دیگر، کاوش در آثار عکاسان مستند گذشته و معاصر به ما این امکان را می‌دهد تا ارتباط این ژانر عکاسی را در دنیای دیجیتال و چگونگی توسعه آن در طول زمان کشف کنیم. در این میان، سهم عکاسانی مانند هانری کارتیه برسون و دان مک‌کالین را نمی‌توان در زمینه عکاسی مستند نادیده گرفت.
عکاسی مستند مدرن امروزی، اما از محدوده داستانی درباره مسائل مبرم فراتر رفته است و موقعیت، سبک و دیدگاه ذهنی عکاس را نیز نشان می‌دهد. عکاسان اغلب چنین تصاویری را با متنی همراه می‌کنند تا رویداد به تصویر کشیده شده را بهتر توصیف کند.
انواع عکاسی مستند
عکاسی Documentary از این لحاظ که تصاویر آن به صورت واقعی به ثبت می‌رسند، حس صداقت و واقعیت را می‌دهد. این نوع عکاسی چندین سبک دارد که آن‌ها را در ادامه بررسی می‌کنیم:
- عکاسی خیابانی: عکاسی که بدون جهت‌گیری اجتماعی مشخصی باشد. معمولاً، این نوع عکاسی، افرادی را در موقعیت‌های روزمره و در مکان‌های عمومی مانند خیابان‌ها، پارک‌ها، سواحل و … به تصویر می‌کشد. به عبارتی، عکاسی خیابانی آنچه که در اطراف ما اتفاق می‌افتد را مستند می‌کند.
- عکاسی اجتماعی: بر ثبت زندگی روزمره مردم و جوامع تمرکز دارد.
- عکاسی سیاسی: اغلب به موضوعات اجتماعی و سیاسی مانند جنگ، فقر و حقوق بشر می‌پردازد.
- عکاسی تاریخی: رویدادها و مکان‌های گذشته را ثبت می‌کند و اغلب در جهت حفظ وقایع تاریخی برای نسل‌های آینده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نکات و تکنیک‌های عکاسی مستند
عکاسی Documentary چیزی نیست که بتوان آن را در استودیو همانند عکاسی تبلیغاتی و محصول انجام داد. این شیوه عکاسی، یک پروژه بلندمدت است که به زمان زیادی نیاز دارد و می‌تواند روند چالش‌برانگیزی داشته باشد؛ زیرا وظیفه عکاس مستند این است که بتواند تصاویری مناسب و واقعی برای موضوع مستند خود ثبت کند.
بنابراین، همیشه نکاتی برای عکاسی مستند وجود دارد که بایستی به آن‌ها عمل کنید تا بتوانید وقایع را به درستی به جامعه ارائه دهید. به عنوان مثال، شما باید مکان و موضوع مناسب را پیدا کنید. همچنین، به یک دوربین با کیفیت نیاز دارید تا بتوانید عکس‌هایی برای ارائه کامل اثر مستند خود ارائه دهید. در نهایت، قادر باشید تاریخچه زمانی مناسبی از موضوع خود به دست بیاورید.
اگرچه، روال این سبک عکاسی ممکن است کمی دشوار به نظر برسد و حتی هفته‌ها یا ماه‌ها به طول بیانجامد؛ اما با صبوری و رعایت نکاتی که در ادامه، به آن‌ها اشاره می‌کنیم، می‌توانید عکس‌های مستند خوبی بگیرید.
1. موضوع خود را تحقیق کنید
انجام این مورد برای همه عکاسان ضروری است؛ بنابراین، قبل از این که دوربین خود را بردارید، بر روی موضوع مورد نظرتان تحقیق کنید. برای این کار به مکانی که قصد عکس‌برداری از آنجا را دارید، بروید و سوژه اصلی عکاسی خود را مشخص کنید. این رویکرد به شما کمک می‌کند تا پیش‌بینی‌های لازم را برای این که با چه چیزی روبه‌رو هستید، انجام دهید. همچنین، با تحقیق موضوع، قادر خواهید بود تا سوژه مورد نظرتان را بهتر تصور کنید و ایده‌های بیشتری برای اثر مستند خود به دست بیاورید.
2. اثر واقعی ایجاد کنید، نه خیالی
هر عکاس، نگرش متفاوتی نسبت به موضوعات دارد و تلاش می‌کند تا موضوع مورد نظرش را بر اساس دیدگاه خود، ارائه دهد؛ اما چیزی که اهمیت دارد این است که جایی برای هنری و فانتزی کردن تصاویر در عکاسی مستند وجود ندارد. شما باید تا حد امکان عینی کار کنید و توصیفی صادقانه از موضوع خود ارائه دهید. از این طریق، می‌توانید مطمئن شوید که مخاطبان به شما اعتماد می‌کنند؛ زیرا چیزی را می‌بینند که با حقیقت در آمیخته شده است.
3. از کار خود انتقاد کنید
مطمئناً، انتقاد از کار خود، فرصت خوبی را برای بهبود نتایج کارتان فراهم می‌کند. پس، بیشتر به عکس‌های خود نگاه کنید و آن‌ها را از جنبه‌های مختلف بررسی کنید. از کار خود انتقاد کنید یا کسی را پیدا کنید که این کار را برای شما انجام دهد. در نهایت، بررسی کنید که آیا عکس‌های شما به گونه‌ای هستند که بتوانند موضوع را به خوبی منعکس کنند یا خیر.
4. احساسات مردمی را ثبت و ضبط کنید
در عکس‌برداری مستند، توجه به احساسات افراد از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر از رویدادهای سیاسی یا اجتماعی، عکاسی می‌کنید و فردی در عکس شما وجود دارد که احساسات خاصی نسبت به اتفاق پیش آمده دارد، آن را به صورت واقعی و بدون مداخلات اضافی دیگر ثبت کنید. به عنوان مثال، شما قصد عکاسی از صحنه اعتراضات را دارید. در این شرایط، انتقال نارضایتی و عصبانیت مردم از ضروریات این سبک عکاسی به حساب می‌آید.
5. همیشه تمرین کنید
مانند هر نوع فعالیت دیگری، این شیوه عکاسی نیز به تمرین زیادی نیاز دارد:
- سعی کنید در کلاس‌های اساتید عکاسی شرکت کنید.
- عکس‌برداری از زوایای مختلف را تمرین کنید.
- راه‌هایی را برای بهبود و توسعه مهارت‌های خود در نظر بگیرید.
- عکس‌های گرفته شده خود را با سایر افراد نیز به اشتراک بگذارید.
در این زمینه، داشتن صبر نیز اهمیت بالایی دارد. ممکن است شما بعد از ده‌ها بار تلاش به عکاسی Documentary، نتوانید نتایج خوبی کسب کنید؛ بنابراین تا آنجا که می‌توانید تمرین کنید و صبور باشید.
6. لیست ایده‌هایتان را تهیه کنید
قبل از شروع فرآیند عکاسی، یک لیست کامل از ایده‌هایتان تهیه کنید. به طور کلی ایده‌های زیادی وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را در نظر بگیرید. شما می‌توانید افکار خود را در مورد موضوع مورد نظرتان بر روی یک برگه کاغذ بنویسید. در این مورد، بهتر است دیدگاه‌هایتان را محدود نکنید و خارج از چارچوب فکر کنید. حتی می‌توانید ایده‌های خود را با تغییر دادن آن‌ها ویرایش کنید تا به نتایج بهتری برسید.
7. قوانین را رعایت کنید
در زمینه عکاسی Documentary، شما باید قوانین و محدودیت‌های عکس‌برداری مستند را بپذیرید. این شیوه عکاسی، مرزهای مشخصی دارد که نباید متناقض با آن‌ها رفتار کنید:
- اطمینان حاصل کنید که در مناطق مجاز عکس‌برداری می‌کنید. در برخی از مناطق، امکان عکاسی از شما سلب شده است.
- اگر افراد از شما می‌خواهند که از آن‌ها عکس نگیرید، لطفاً به درخواست آن‌ها احترام بگذارید و تصویر آن‌ها را ثبت نکنید.
یک عکاس حرفه‌ای، همیشه این قوانین را به خاطر می‌سپارد و نقض قوانین نمی‌کند. از این گذشته، رعایت این قوانین از نکات اولیه و کلیدی عکس‌برداری مستند است.
جمع‌بندی
در عکاسی مستند، وقایع و رویدادها، همان‌طور که هستند به تصویر کشیده می‌شوند. عکاسان مستند توانایی خوبی برای ثبت داستان‌های ناگفته جهان دارند و به ما نگاهی اجمالی از آنچه رخ داده است، می‌دهند. از جنگ و درگیری‌های داخلی و خارجی گرفته تا لحظات روزمره، این عکاسان به آنچه که ممکن است روزی در ذهن‌ها محو شوند، ثبات می‌بخشند.
